طالبان یا همان طالب‌ها، گروهی از شبه‌نظامیان سنی‌مذهب افغانستان‌اند که از سال۲۰۰۱ تاکنون درگیر جنگ در این کشور هستند. این گروه از زمان پیدایش در سال۱۹۹۴ همواره با دولت افغانستان، آمریکا و نیروهای ناتو جنگیده‌ است. طالبان پس از تصرف افغانستان، از سال۱۹۹۶ تا ۲۰۰۱ با نام «امارت اسلامی افغانستان» بر این کشور حکومت کرد. طالبان گروهی از روحانیان سنی‌مذهب‌اند که عقاید دگماتیسم اسلامی با ریشه‌هایی در مکتب حنفی دیوبندی، مذهب وهابیت و دیدگاه‌های جهادگرایی سلفی ابن‌تیمیه دارند. این گروه مخالف دولت‌های افغانستان و پاکستان است.

بیشتر افراد گروه طالبان پشتون‌هایی هستند که در مناطق شمال‌غربی پاکستان و ۲سوی خط دیورند، خط مرزی افغانستان و پاکستان، زندگی می‌کنند. طالبان از آغاز حمله آمریکا به افغانستان که موجب برکناری آنان از قدرت شد، با نیروهای آمریکا و ناتو نیز در جنگ‌اند.
رهبر کنونی طالبان پس از کشته‌شدن ملا اختر منصور، از سال۲۰۱۶ مولوی هبت‌اللّه آخوندزاده است. طالبان قشری و قبیله‌ای برخورد می‌کنند. آن‌ها حتی با اخوانی‌ها و جماعتی‌ها و مودودی‌ها سر سازش ندارند. روز شنبه ۱۰اسفند۱۳۹۸ برابر با ۲۹فوریه۲۰۲۰ طالبان و ایالات متحده آمریکا در قطر توافقنامه‌ای برای بازگرداندن صلح به افغانستان امضا کردند.

پیدایش گروه طالبان

۱۰اکتبر۱۹۹۴ در اوج جنگ‌های داخلی افغانستان، گروهی وارد منطقه «سپین بولدک» ولایت قندهار در جنوب افغانستان شدند و نام خود را «تحریک اسلامی طلبای کرام» نهادند. در میان رهبران طالبان اعراب وهابی از عربستان سعودی نیز وجود دارند. آن‌ها با شعارهای دینی اسلام مانند جهاد با شرک و کفر و اینکه هرکس کشته شود به بهشت خواهد رفت، پیروان زیادی از افغانستان و پاکستان پیدا کردند.

طالبان پاکستان نیز در سال۲۰۰۷ با هدف استقرار حکومت اسلامی و جاری‌کردن قوانین شرع در پاکستان، وارد مبارزه مسلحانه شدند. از طالبان پاکستان به‌عنوان شبکه‌ای متشکل از تعدادی گروه‌های تندرو محلی نام برده می‌شود. در بدو امر، مردم افغانستان به این گروه خوش‌بین بودند و گمان می‌کردند آن‌ها می‌توانند به جنگ‌های داخلی افغانستان پایان دهند.

طالبان پس از به‌قدرت‌رسیدن، به‌سرعت مناطقی در جنوب افغانستان را که زیر سلطه دولت مجاهدین به‌رهبری برهان‌الدین ربانی بود، اشغال کردند. آن‌ها یک ماه و ۲روز پس از اعلام موجودیت، ولایت قندهار، چهارمین ولایت مهم افغانستان، را تصرف کردند. طالبان به پیشروی‌های خود ادامه داد و تعدادی از ولایت‌ها را بدون جنگ یکی پس از دیگری اشغال کردند که به‌ترتیب عبارت‌اند از ولایت‌هایی همچون میدان وردک، لوگر، خوست، هرات، جلال‌آباد و کابل که با اندک درگیری‌ای تا ۲۶سپتامبر۱۹۹۶ به‌تصرف خود درآوردند.

ورود به کابل

طالبان ۲۶سپتامبر۱۹۹۶ کابل، پایتخت افغانستان، را تصرف کردند. آنان به محض ورود، عبدالعلی مزاری، رهبر حزب وحدت اسلامی افغانستان، که مربوط به قوم هزاره بود و محمد نجیب‌اللّه احمدزی، رئیس‌جمهور پیشین افغانستان، و برادرش، شاهپور احمدزی، را کشتند و جنازه‌هایشان را در چهارراه آریانا در نزدیکی ارگ ریاست‌جمهوری افغانستان به نمایش گذاشتند. سپس به‌تدریج سه‌چهارم خاک افغانستان را تصرف کردند.

شیوه حکومت طالبان

طالبان با دیدگاهی بسته و با بازگشت به نگرش‌های مذهبی و زیر فشار قراردادن مردم، موجب نارضایتی قشر زیادی از مردم افغانستان شدند. آن‌ها نام حکومت افغانستان را از جمهوری اسلامی به امیرنشین (امارت اسلامی افغانستان) تبدیل و رهبر خود، ملا محمد عمر، را به‌عنوان امیرالمؤمنین معرفی کردند. طالبان قطعنامه‌های پیاپی شورای امنیت را نادیده گرفتند و تعدادی از خارجیان را از کشور اخراج کردند. حکومت طالبان با رادیو، تلویزیون، موسیقی، نقاشی، مجسمه‌سازی و آثار هنری مخالف بودند و مجسمه‌های بودا در بامیان را که ازجمله غنائم فرهنگی و باستانی افغانستان بود، منهدم کردند.

در دوران حکومت طالبان، کریکت یگانه ورزش مجاز در افغانستان به‌شمار می‌رفت. آنان به زنان اجازه نمی‌دادند بدون مرد محرم یا بدون حجاب از خانه‌هایشان بیرون بروند. مجازات لواط‌کاران و زناکاران مرگ و سنگسار بود و دست کسانی که دزدی می‌کردند، قطع می‌شد. مردم را برای ادای نماز، به‌زور از مغازه‌هایشان به مساجد می‌فرستادند. ریش مردان در نظام طالبانی باید بلند می‌بود و موهای سرشان را می‌بایست کوتاه می‌کردند. طالبان پخش هرگونه اخبار دال بر اختلاف داخلی این گروه را پنهان نگاه می‌داشتند، اما گهگاه خبرهایی از اختلافات داخلی به بیرون درز می‌کرد.

شکست طالبان؛ جنگ افغانستان

با وقوع حادثه تروریستی یازدهم سپتامبر و تسلیم‌نکردن بن‌لادن به آمریکا از سوی طالبان، حمله به افغانستان در دستورکار آمریکا قرار گرفت. ایالات متحده آمریکا در ۷اکتبر۲۰۰۱ به افغانستان حمله کرد. با همکاری اعضای جبهه مخالف طالبان، مجاهدین سابق، گروه طالبان شکست خورد و حامد کرزی رئیس‌جمهور دولت موقت افغانستان شد.

پیدایش دوباره

سال۲۰۰۶ بار دیگر طالبان اعلام موجودیت و با حاکمیت افغانستان مخالفت کردند و به بیشتر قسمت‌های جنوب افغانستان به‌ویژه زابل، قندهار و هلمند نفوذ و پس از ۲سال شروع به پیشروی به‌سمت پایتخت کردند. در غیاب ارتش افغانستان، این نیروها توانستند به‌مرور برای خود کارخانه‌های اسلحه‌سازی و مهمات‌سازی ایجاد کنند. ناتوانی در بازسازی کشور و فساد حکومتی در بین مقامات جدید افغانستان، در کنار میلیون‌ها افغان بیکار بازگشته از ایران و پاکستان، موجب سرخوردگی افغان‌ها شد و گرایش به‌سمت این نیرو را دوباره افزایش داد. دراین‌بین، دولت افغانستان بار دیگر دولت پاکستان را به حمایت از طالبان متهم کرد.

توافق طالبان و آمریکا

روز شنبه ۱۰اسفند۱۳۹۸ برابر با ۲۹فوریه۲۰۲۰، زلمی خلیل‌زاد، نماینده ویژه آمریکا در امور افغانستان، به‌نمایندگی از دولت ایالات متحده آمریکا با ملا عبدالغنی، برادر معاون سیاسی طالبان، توافق صلحی امضا کرد که رسانه‌ها از آن با عنوان «توافق تاریخی» یاد می‌کنند. اشرف غنی، رئیس‌جمهور افغانستان، گفت که همه مواد توافقنامه طالبان و آمریکا مشروط است و این توافقنامه زمانی قابل تطبیق است که طالبان به تعهداتش عمل کند.

روابط ایران و طالبان

ایران همواره اعلام کرده است با گروه طالبان رابطه دارد، به‌ویژه در سال‌های گذشته که موضوع صلح طالبان و دولت افغانستان به‌صورت جدی‌تر دنبال می‌شود. در آخرین سفر مقامات طالبان در آخرین ماه‌های سال۱۳۹۹ به تهران، سخنگوی وزارت خارجه ایران اعلام کرد که دولت کابل کاملا در جریان سفر هیئتی از طالبان به تهران قرار داشته است.

شهادت کارمندان کنسولگری ایران در مزارشریف

در تاریخ ۱۷مرداد/اسد۱۳۷۷ (۸اوت۱۹۹۸) کشتاری در کنسولگری ایران در مزارشریف به‌دنبال اشغال شهر به‌دست نیروهای طالبان رخ داد. در ابتدا مرگ ۸دیپلمات گزارش شد. مدتی بعد مرگ ۲دیپلمات و یک روزنامه‌نگار دیگر نیز تأیید شد. بر پایه گفته‌های تنها بازماندهٔ این رویداد، اللّه‌مدد شاهسون، «از روزهای پیش از ۱۷مردادماه، درگیری‌ها در اطراف ساختمان کنسولگری شدت گرفته بود. ناگهان حدود ۱۰نفر از آن‌ها به پشت ساختمان رسیدند. ما را به زیرزمینی بردند و به تیر بستند.» محمود صارمی، خبرنگار خبرگزاری جمهوری اسلامی، در این حادثه به شهادت رسید؛ از آن سال به بعد ۱۷مرداد به‌عنوان روز خبرنگار نام‌گذاری شده است.

درگیری و مقابله با داعش

با نفوذ داعش در افغانستان، از آنجا که طالبان با برخی عقاید و اقدامات داعش ازجمله جهاد نکاح مخالف بودند، به مقابله با آن‌ها پرداختند. درگیری‌های زیادی بین آن‌ها در افغانستان اتفاق افتاد که ازجمله آن‌ها می‌توان به درگیری‌هایی در ولایت‌های ننگرهار، فراه، جوزجان و غور اشاره کرد.