نگاهی به فیلمسازانی که اولین تجربه‌های فیلمسازی آن‌ها با ساخت مستند رقم خورده است

به گزارش شهرآرانیوز، با مرور تاریخ سینمای ایران به کارگردان‌هایی برمی‌خوریم که نقطه شروع فعالیت حرفه‌ای آن‌ها مستندسازی است. در ادامه نگاهی داریم به برخی فیلمسازانی که برخاسته از دنیای مستند هستند؛ با یادآوری این نکته که در مجموع، مستندسازان به دلیل نگاه و سلیقه متفاوت، خالق آثار ماندگار زیادی در حوزه سینمای داستانی شده‌اند.

عباس کیارستمی

چهره شاخص سینمای ایران و جهان، قبل از نشستن روی صندلی کارگردانی فیلم بلند، مستند و فیلم کوتاه می‌ساخت. مستند «همشهری» از اولین آثار کارنامه زنده‌یاد عباس کیارستمی است که ترافیک تهران را سوژه قرار داده. او مدتی بعد مستند‌هایی مثل «اولی‌ها» و «قضیه شکل اول، شکل دوم» را ساخت که همه این آثار تحسین شدند. زنده‌یاد کیارستمی در فیلم‌های سینمایی نیز نگاه مستندگونه خود را حفظ کرد.

محمد رضا اصلانی

«شطرنج باد» و «آتش سبز» فیلم‌های بلند داستانی محمدرضا اصلانی هستند که به ترتیب سال ۵۵ و ۸۶ کارگردانی کرد. اولی جزو آثار تراز تاریخ سینمای ایران قرار دارد و دومی هم تمجید طیفی از منتقدان را به خود دید. با این حال، همچنان شناسنامه این فیلمساز آثار مستند اوست. اصلانی سال ۴۶ مستند «جام حسنلو» را کارگردانی کرد و استعدادش را در این زمینه به رخ کشید. «با اجازه»، «چنین کنند حکایت»، «تاری خانه»، «فهرج»، «مش اسماعیل»، «ابوریحان بیرونی»، «میراث شیشه»، «خاطرات یک هفتاد و پنج ساله»، «دل جهان»، «کودک و استثمار» و ... از آثار شاخص کارنامه اصلانی هستند.

کامران شیردل

«صبح روز چهارم» تنها فیلم بلند کامران شیردل است که پس از سال‌ها همچنان اثری جذاب محسوب می‌شود. او قصد ساخت فیلمی دیگر به اسم «دوربین» را داشت که به سرانجام نرسید. شیردل در مستندسازی صاحب امضایی منحصربه‌فرد است و اغلب ساخته‌هایش موردتوجه قرار گرفته؛ از جمله «بوم سیمین»، «ندامتگاه»، «تهران پایتخت ایران»، «قلعه»، «اون شب که بارون اومد»، «گاز، آتش، باد» و ... .

ابراهیم مختاری

سال ۷۲ پشت دوربین نخستین فیلم بلند سینمایی‌اش به اسم «زینت» ایستاد که در جشنواره‌های جهانی مورد توجه قرار گرفت، اما در ایران، چندان موفق نبود. دومین فیلم او با نام «برگ جان» در سال ۹۵، اما شرایطی بهتر داشت و با نقد‌های مثبت مخاطبان و منتقدان روبه‌رو شد. ابراهیم مختاری یک مستندساز حرفه‌ای و کاربلد است که در کارنامه‌اش آثار موفق زیادی دیده می‌شود: «لاستیک‌سازی در ایران»، «چابک‌سوار»، «خاویار»، «نان بلوچی»، «اجاره‌نشینی»، «یک سفر صیادی»، «ملاخدیجه و بچه‌ها»، «زینت؛ یک روز به‌خصوص»، «زعفران» و ... .

خسرو سینایی

زنده‌یاد خسرو سینایی، فیلمسازی دغدغه‌مند بود که رد آن را می‌توان در آثار مستند و داستانی‌اش جست‌وجو کرد. او در دوران فعالیت حرفه‌ای، میان این دو عرصه در رفت‌وآمد بود که شاخص‌ترین فیلم سینمایی‌اش «عروس آتش» است. مستند «تهران امروز» که روایتی از زندگی در تهرانِ دهه پنجاه است را می‌توان یک اثر تصویری تاریخی دانست و همچنان به آن رجوع کرد. مستند «مرثیه گمشده» درباره مهاجرت هزاران لهستانی به ایران هم شهرت و محبوبیت جهانی دارد.

محمدحسین مهدویان

یکی از پدیده‌های کارگردانی سینمای ایران در دهه نود، محمدحسین مهدویان است که با «ایستاده در غبار» سبکی تازه در ساخت فیلم زندگی نامه‌ای پیشنهاد داد. او شمایل حاج احمد متوسلیان را آن‌گونه قاب گرفت که برای خاص و عام چاره‌ای جز تحسین باقی نماند. این فیلم با سرمایه‌گذاری سازمان اوج به سرانجام رسید و فرصتی برای مهدویان فراهم شد تا در میدان سینمای داستانی هم بدرخشد. او در ادامه باز هم فیلم ساخت و هر بار تجربه‌ای تازه به کارنامه‌اش افزود. این روز‌ها نام او بیش از همه با سریال سه فصلی «زخم کاری» سر زبان‌هاست. مهدویان در آغاز را چندین مستند تحسین شده کارگردانی کرده: «استخوان لای زخم»، «دیکتاتور بزرگ»، «سه سوی میدان جنگ»، «آخرین روز‌های زمستان» و ... .

در ادامه حتما بخوانید قیمت بلیت سینماهای جشنواره فیلم فجر چقدر است؟ + نحوه خرید بلیت

نرگس آبیار

ابتدا در قامت نویسنده معرفی شد و در ادامه سراغ فیلم کوتاه و مستند رفت. نرگس آبیار با ساخت مستند‌های «یک روز پس از دهمین روز»، «روز پایان» و «شیرپوشان» توان خود را نشان داد و با کارگردانی «اشیاء از آن چه در آیینه می‌بینید به شما نزدیک‌ترند» پای به دنیای فیلمسازی سینمایی گذاشت. «شیار ۱۴۳» جهش بلند او در این عرصه بود و آثار بعدی از آبیار یک کارگردان موفق ساختند. او مدت‌هاست مشغول ساخت سریال خانگی «سووشون» است.

پوران درخشنده

بانوی فیلمساز سینمای ایران، به دلیل سبقه مستندسازی، وقتی روی صندلی کارگردانی فیلم سینمایی نشست هم آن دغدغه‌ها را از یاد نبرد. پوران درخشنده در سال‌های ابتدایی فعالیت حرفه‌ای، کلی مستند ساخت: «چشمه‌های آب معدنی راه هراز»، «موج، سجاده، جانماز»، «نازک‌کاری»، «گلیم»، «چرخ‌ها می‌چرخند»، «شوکران» (درباره پدیده اعتیاد در زنان، مردان و کودکان)، «ببر دره عشق»، «چشمه‌های‌دره سنگستان»، «رسول هرکول کوچک»، «گردنبندی از قاصدک برای خواهر»، «شش عروس برای آمنه» و ... درخشنده مدت‌هاست مترصد ساخت فیلمی درباره آزار جنسی پسر‌هاست که فرصت آن فراهم نشده است.

سیاوش سرمدی

کارش را با خبرنگاری شروع کرد و به عنوان منتقد سینما به فعالیتش ادامه داد. سیاوش سرمدی مدتی پس از فعالیت مطبوعاتی به عنوان دستیار کارگردان جذب سینما شد. آنچه شهرت سرمدی را رقم زد ساخت مستند‌های جسورانه است؛ از جمله «ادواردو آنیلی»، «امام موسی صدر»، «هشتاد سال مقاومت»، «داوطلب مرگ»، «تهران تقاطع سئول»، «به دنبال حقیقت»، «معتاد به نفت» و «جنگ ششم». سرمدی با چنین سابقه‌ای اولین فیلم بلند سینمایی خود یعنی «منصور» را با همراهی سازمان اوج کارگردانی در سی و نهمین دوره جشنواره فیلم فجر رونمایی کرد. این فیلم فراز‌هایی از زندگی تیمسار منصور ستاری، فرمانده اسبق نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران و سازنده اولین جنگنده ایرانی را روایت می‌کند. «منصور» به دلیل فضاسازی دقیق، شخصیت‌پردازی درست و عدم افتادن به دام شعار مورد تحسین مخاطبان قرار گرفته است.

فرهاد مهران‌فر

به عنوان یک مستندساز پا به عرصه فعالیت حرفه‌ای گذاشت و آثاری، چون «دختر کوه‌های شقایق» و «دیلمان بهشت نیاکان» را کارگردانی کرد. فرهاد مهران‌فر چندین فیلم سینمایی هم ساخته است که توفیق زیادی به‌دست نیاوردند. آثاری مثل «درخت جان»، «چریکه هورام»، «قطعه زمستانی»، «شعله در باد» و «سرزمین رها».

مسعود ده نمکی

با سه گانه «اخراجی‌ها» شروعی توفانی در سینما داشت و مشخص شد مسعود ده‌نمکی همچنان بلد است مخاطب جذب کند! کاری که در مقام سردبیر هفته‌نامه «شلمچه» و «جبهه» و ماهنامه «صبح دوکوهه» بار‌ها تجربه کرده بود. او سال ۸۲ مستند «فقر و فحشا» را ساخت که در مقیاس بالا دیده شد. یک سال بعد سراغ «کدام استقلال؟ کدام پیروزی؟» رفت که این اثر مستند هم مورد توجه قرار گرفت. ده‌نمکی حالا مشغول ساخت سریال تلویزیونی «رستگاری» است و شاید دیگر فرصت مستندسازی نداشته باشد.